آتشگده آذرگشنسب(کائین کعبه)

 آتشکده آذرگشنسب کهن (منظور ویرانه کائین کعبه حالیه= کعبه شاهان، بین اراضی روستاهای کیم نوا و علمدار)

بین اراضی روستاهای كامل آباد وعلمدار و چكان معبدی بود به نام (کائین کعبه = کعبه شاهان، ) كه همان آتشکده آذرگشنسب کهن ولی متاسفانه وقتی برای تحقیق به محل رفتم با تلی از خاك روبرو شدم كه هنوز سنك بناهای این اتشكده در اطراف دیده میشود  واقعا جای تاسف است كه این آثار ارزشمند بدست یك عده از همه جا بیخبر  خیلی ساده از بین میرود وكسی جلو دارشان نیست آقای جواد مفرد كارشناس ایران اساطیری در مورد  آتشکده آذرگشنسب  چنین میگوید:

ثبت رصد خانه مراغه از دوره ایلخانی در فهرست آثار ملی ایران
رصدخانهٔ مراغه رصدخانه‌ای بود که در دورهٔ هلاکوخان زیرنظر خواجه نصیرطوسی در شهر مراغه ساخته‌شد. این رصدخانه روی تپه‌ای در غرب مراغه قرار داشته‌است و امروزه تنها پی‌های بخش‌های مختلف و بخشی از سدس سنگی آن باقی مانده‌است. بنای رصدخانهٔ مراغه در سال ۶۵۷ هجری (۱۲۶۱ میلادی) به سفارش خواجه نصیرالدین طوسی و به فرمان هولاکو -نوهٔ چنگیزخان مغول- آغاز شد. هولاکو برای نگهداری این سازمان پژوهشی موقوفه‌های ویژه‌ای درنظر گرفت. کتابخانه‌ای شامل ۴۰۰ هزار جلد کتاب و ابزارهای اخترشناسی، از جمله ذات‌الربع دیواری به شعاع ۴۳۰ سانتی‌متر، حلقه‌دار (ذات‌الحلق)، حلقهٔ انقلابی، حلقهٔ اعتدالی و حلقهٔ سموت نیز فراهم شدند. در همین‌جا بود که زیج ایلخانی به‌سال ۶۷۰ هجری (۱۲۷۶ میلادی) فراهم شد.

«معبد مهر ورجوی» از شاخص‌ترین آثار تاریخی شهرستان مراغه است که به‌دلیل بی‌توجهی مسوولان و مردم محلی، در وضعیت نامناسبی قرار دارد.

به گزارش خبرنگار سرویس میراث فرهنگی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، محوطه‌ی تاریخی «معبد مهر ورجوی» در شش کیلومتری جنوب شهرستان مراغه در استان آذربایجان شرقی، در سال 1353 توسط «پرویز ورجاوند» - باستان‌شناس‌ - شناسایی و کروکی آن تهیه شد. این اثر شش سال بعد در 1356 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید، اما از آن زمان به بعد، هیچ کاوش و بررسی شناسایی‌ای در این محوطه‌ی تاریخی انجام نشده است. فقط گفته می‌شود، در برخی قسمت‌های محوطه، خاک‌برداری غیرعلمی انجام شده، اقدامی که باعث بیرون آمدن بخش‌های دیگری از این محوطه مانند «چله خانه معبد» شده است.

برترین ها: ارگ تبریز (علی‌شاه) نام یک بنای تاریخی در تبریز است. سبک معماری این بنا به شیوه آذری و معمار آن استاد فلکی تبریزی ذکر شده‌است.

این ارگ یکی از بلندترین دیوارهای تاریخی کشور و نماد شهر تبریز است. این ارگ در مرکز شهر تبریز، در ضلع جنوبی تقاطع خیابان امام خمینی و فردوسی قرار دارد و امروزه فضای پیرامون آن برای برگزاری نماز جمعه مورد استفاده قرار می‌گیرد و مصلای بزرگ تبریز در این مکان احداث شده‌است.

ارگ تبریز توسط خواجه تاج‌الدین علی‌شاه بنا شده‌است. این بنا براثر زمین‌لرزه و گذر زمان تا حدودی تخریب شده‌است. در محوطه ارگ، آثار تاریخی ارزشمندی همچون «مدرسهٔ نجات» که به‌عنوان یکی از نخستین مدارس ایران به‌شمار می‌رفت و نیز «سالن تئاتر شیر و خورشید» قرار داشت که پس از شروع برنامهٔ تخریب و تبدیل ارگ تبریز به مصلای بزرگ تبریز از سال ۱۳۶۰ و در زمان امامت جمعهٔ آیت‌الله ملکوتی، بخش اعظمی از ارگ توسط جهاد سازندگی با بولدوزر و مواد منفجره ویران شده‌است.

یخچال مرادیان

این اثر تاریخی و فرهنگی به دوره قاجاریه مربوط بوده و با توجه به ویژگیهای تاریخی آن با شماره23042 درفهرست آثار ملی ثبت شد.

این اثر تاریخی درزمینی به مساحت 210مترمربع با طاق جناغی آجری بنا شده و طی سالهای گذشته احیا ، مرمت و بازسازی شده است. و این بنا به نام سازنده آن مرادیان نامگذاری شده و درگذشته مكانی برای نگهداری یخ طبیعی و استفاده از آن درفصل تابستان مورد استفاده قرار می‌گرفته وهم اكنون توسط شهرداری مراغه و با نظارت سازمان میراث فرهنگی مرمت شده است.

طول، ارتفاع ، عرض و قطر این اثر تاریخی به ترتیب22،9،7،29متر ‪ بوده و می‌توان از آن برای امورفرهنگی استفاده كرد.

شهرستان مراغه با 300اثر تاریخی، فرهنگی و تپه‌های باستانی جزو10  شهرستان دارای بافت غنی تاریخی و فرهنگی در كشور محسوب می‌شود.

كهنسال ترین درخت مراغه

درختی را كه ملاحظه می كنید درمیدان دروازه مراغه قراردارد اگر كسی زبان این درخت را بفهمد این درخت برایش می گویید كه در این سالیان دراز كه كسانی را دراینجا دیده وچند هزار نفر از سایه اش استفاده نموده ولی الان هیچكدام زنده نیستند وبشما میگویید این مردم از خدا بی خبر داخل تنه اش را خالی كرده ودر آن بساط كفاشی راه انداخته اند ومی گوید كه چندین بار آن را به آتش كشیده اند .اما با هر جان كندنی بود درمقابل انسانها وآتش سوزیهای مهیب وطوفانهای سهمگین مقاومت كرده  و امروزاز ما می خواهد كه ازتنها شاخه بازمانده اش نگهداری كنیم  .

.

.

مقبره آقالار , بعنوان بنای باقیمانده از دوره زندیه بیانگر نوع و سبك معماری آن دوره بسیار حائز اهمیت است مقبره آقالار بنایی چهار ضلعی آجری است که بر روی قبر میر عبدالفتاح موسوی مراغی شاعر و عارف نامی دوره زندیه ساخته شده است . این بنا در سال 1175 هجری قمری ساخته شد و در سال 1274 هجری قمری توسط حاج عباسعلی بنایی به طور کامل مرمت گردید . این مقبره بعدها به محل دفن بزرگان , عارفان و شیوخ مراغه تبدیل شد و شخصیت هایی چون شاهزاده رضا قلی میرزا متخلص به مجنون علی شاه در ان دفن شدند. بر این اساس بنا به مقبره (( آقالار)) معروف شده است . مقبره آقالار در سال 1381 شمسی پس از مرمت به موزه تبدیل شد و تحت عنوان موزه سنگ‌نگاره‌های تاریخی منطقه مورد بازدید عموم قرار گرفته است. این بنا در جنوب شرقی مراغه و به فاصله اندكی از گنبد سرخ داخل بوستان آقالار واقع شده است.

کلیسای هوانس مقدس یکی از کلیساهای ارامنه کاتولیک است و نام آن برگرفته از اسم یکی از حواریون عیسی به‌نام یوحنا که ارامنه به آن «هوانس» می‌گویند، گرفته شده‌است. این کلیسا در داخل شهر مراغه واقع شده و تنها کلیسای موجود در این شهر است.

کلیسای هوانس مراغه در دوران حکومت ایلخانان مغول از موقعیت خاصی برخوردار بوده‌است؛ ولی در زمان حاضر این کلیسا به‌دلیل مهاجرت ارامنه به تهران و شهرهای دیگر، عملاً بدون استفاده باقی مانده‌است.

کلیسای هوانس شامل سه بخش محل اسکان اسقف اعظم، مدرسه و روشن‌کردن شمع وعود است که برخلاف عرف رایج در کلیساسازی، دارای پلان مربع القاعده می‌باشد. مدخل این کلیسا در ضلع غربی و ورود به داخل آن از طریق درگاه زیر تاق گنبدی صورت می‌گیرد. سردر ورودی کلیسا دارای گنبد رک هرمی با روکش شیروانی است و ناقوس کلیسا نیز در این محل واقع شده‌است.

فضای اصلی کلیسا مستطیلی‌شکل است که عبادتگاه یا محراب در ضلع شرقی آن واقع شده و مرکب از سه تاق‌نما با قوس جناغی می‌باشد. تاق‌نمای میانی از دو تاق‌نمای طرفین بزرگتر بوده و در داخل این تاق‌نما دو پنجرهٔ مستطیل‌شکل وجود دارد که با شیشه‌های الوان مزیین شده‌اند. تاق‌نمای میانی دارای تاق جناغی و تاق‌نماهای طرفین دارای گنبد کوچکی می‌باشند.

در ضلع شمالی و جنوبی برروی دیوارها و تاقچه‌ها، نغول‌های کم‌عمقی جهت عرضهٔ عکس‌های یادبود تعبیه شده‌اند. نور داخل کلیسا از درب ورودی و پنجره‌های کوچک ضلع شرقی و شمالی و جنوبی تامین می‌گردد. در ضلع غربی حیاط یک سری ساختمان یک‌طبقه احداث شده که در گذشته مورد استفاده بوده‌اند؛ ولی براثر گذشت زمان متروک گشته و هم‌اکنون در حال مرمت‌اند. اتاق‌های مخروبهٔ دیگری نیز در اطراف حیاط دیده می‌شود که مسکن افراد کم‌بضاعت بوده‌اند.

معبد مهر مراغه گویای آیین های باستانی ایران زمین

مراغه - ایرنا - معبد مهر مراغه گویای تاریخچه ای از آیین های باستانی و اصول بنیادین فرهنگی ایران زمین در دوره اشکانی و میراثی ارزشمند و تاریخی برای بازدید میهمانان نوروزی و گردشگران علاقه مند به آثار باستانی و تاریخی است.

به گزارش ایرنا، این معبد سه هزار ساله در روستای ورجوی از توابع مراغه قرار گرفته و محوطه آن شامل قبرستان، معبد و مجموعه ای تاریخی بوده و در سال 1356 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

معبد مهری از معابد مهم ایران و جهان بوده که به گفته کارشناسان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری جزو چهار معبد مهم مهرپرستی در کشور به شمار می رود.

این معبد در دوران کهن برای آیین مهرپرستی مورد استفاده قرار می گرفته و دارای پلانی زیرزمینی و صخره ای است که در دوره اشکانی و ساسانی بنا شده است.

معبد مهر مراغه در دوره صوفیه و تمدن اسلامی به مسجد و محلی برای تعلیمات مذهبی تبدیل و در دیوارهای آن آیات حجاری شده از قرآن کریم دیده می شود.

مسجد ملا رستم

شماره ثبت در آثار ملی : 8907
زمان ساخت : صفويه – قاجاريه
نوع کاربری : مذهبی (مسجد)

مـوقعيـت بنـا : مراغه - ابتداي خيابان قدس (فرمانداري سابق) – ميدان ملارستم
در ضلع شمالي مسجد دو در ورودي با سر دري بلند واقع است كه يكي از قوس جناغي و مقرنسكاري گچي برخوردار است و در حاشيه سردر از گچبري هاي شبكه اي و تزءينات هندسي ستاره اي شكل استفاده شده وكتينه سنگ مرمري بچشم مي خورد.ضلع شمالي مسجد شامل هشت ستون آجري است به صورت جرز با طاقنماهايي كه درهاي ورودي و پنجره هاي متعدد آن به سـوي ميدان ملا رستم باز مي شود. هرچند تغييراتي در پنجره مزبور داده شده اما فرم تزءيني آجري خفته راسته روي نما برجاي مانده است. ورود به شبستان ازطرف سمت شرقي صورت مي گيرد.اين شبستان به شكل مستطيل داراي 35 ستون در5 رديف است كه سقف چوبي بنارا نگاه ميدارد .تزءينات داخلي منحصرا در ستون ، و سر ستونهاي چوبي آن خلاصه مي شود. نمازخانه زنانه در سمت شمالي مسجد قراردارد و شامل چهار ستون مدور آجري بوده كه يكيازآنها بطرف شبستان بزرگ بازمي شود تامين مي گردد. طبقه فوقاني نيزشامل تالار ستونداري با شش ستون است . راه پله ورودي به اين تالار از سمت حياط خلوت است كه به اتاق كفش كن و سپس به اين سالن راه مي يابد.

درضلع شمالي پنجره هايي تعبييه شده كه به داخل شبستان نور مي دهد گرچه درمسجد ملا رستم
کتيبه تاريخي به چشم نمي خورد ليكن با توجه به شيوه بكار رفته مي توان ساختمان آنرا به دوره صفويه نسبت داد كه در دوره قاجاريه دوباره بازسازي شده است.
 در مورد تاريخ بناي مسجد ملارستم تاكنون در هيچ نوشته يا كتيبه اي به آن اشاره اي نشده است. اين مسجد بنام ميداني كه در آن واقع شده است مسجد ملا رستم خوانده مي شود كه بعد از انقلاب به مسجد امام خميني تغيير نام داده است. در كتاب دافع الغرور اين مسجد به حاجي عليخان مقدم مراغه اي ( حاجب الدوله ) نسبت داده شده است كه با توجه به معماري بنا مي توان آن را به دوره صفويه نسبت داد و البته در دوره قاجار قسمتهايي به آن افزوده اند.

رصدخانه مراغه

شماره ثبت در آثار ملی : 1675
زمان ساخت : صفویه
نوع کاربری : علمی (رصدخانه)

نام مراغه هميشه با نام يكي از بزرگترين مراكز پژوهشي نجومي يعني رصدخانه خواجه نصيرطوسي همراه است. این رصد خانه که بزرگترین رصدخانه جهان در دوره قبل از اختراع تلسکوپ بوده است در زمان که مراغه به پایتختی توسط هلاکو خان مغول ساخته شده است. اين مجموعه كه امروزه فقط آثار كمي از آن باقي مانده است . طبق نوشته تاريخي درسال657 ساختمان آن به دستورهلاكووهمت خواجه نصيرالدين طوسي بنا شده است و درساختمان و درتشكيل آن شخصيت هايي چون علامه قطب الدين فخرالدين مراغي،محي الدين مغربي ، علي بن محمود نجم الدين الاسـطرلابي و... شركت داشته اند .

بناي رصـدخانه ، 15سال سال طول كشيد . به امر هلاكو  كتب واسباب وآلات علمي ونجومي بسياركه از فتح بغدادبدستآورده بود درآنجا متـمركز گرديد . اين مجموعه تا سال 703 هجري آباد بوده ليـكن پس از آن بر اثر زلزله هاي سخت ، بي توجهي حكام رو به ويراني رفت. و درحال حاضر آثاري از بناهاي متعلقة آن باقي مانده است. اينبنا تا زمان سلطان محمّد خدابنده مشغول به كار بوده است و ويراني آن بطور كامل ودقيق هنوز مشخص نشده است كه در چه سالي بوده است ولي در نوشته هاي حمدالله مستوفيدر سال 720 به ويران بودن آن اشاره شده است.

رصدخانه مراغه 167 سال پيش از احداث رصدخانه سمرقند ساخته شد و در زمان آباداني يكي از معتبرترين رصدخانه هاي جهان بوده است .زیج معروف ایلخانی حاصل فعالیت های این رصدخانه است.در آن زمان بفرمان قوبیلای قآن امپراطور چین و برادر هلاکو خان کارشناسانی برای آموزش و الگو برداری از رصدخانه مراغه به این شهر آمده، پس از مراجعت به چین رصدخانه ای به تقلید از رصدخانه مراغه ساختند. علاوه بر رصدخانه چین همچنین رصدخانه های سمرقند، استانبول وهند از روی رصدخانه مراغه ساخته شده اند.
تپه‌اي كه رصدخانه در آن واقع شده است به طول 510 و عرض تقريبي217 متر و به ارتفاع 110 متر مي باشد كه درغرب شرق مراغه واقع شده است. كه قسمتهاي مختلف رصدخانه بر رويآن واقع شده است اين بخشها عبارتند: از برج مركزي رصدخانه – واحدهاي مدور پنجگانه – كتابخانه.

شماره ثبت در آثار ملی : 137
زمان ساخت : حدود قرن 7 هجری قمری
نوع کاربری : مذهبی (آرامگاه)

گنبد تاريخي  در قسمت شمال غربي مراغه و دركنار رودخانه (صافي) قرار گرفته و يكي ازبناهاي زيباي رقن هشتمبه شمار مي آيد كه در زمان سلطان ابوسعيد بهادرخان پادشاه ايلخاني ساخته شده است . وجه تسميه بنا براساس آنچه كه از متون تاريخي برميآيد ، چنين است كه عارفي به نام نظام الدين احمد بن حسين الغفاري در زمان فرمانرواءيسلطان يعقوب بن حسن بيگ آق قويونلو ، هنگام مراجعت از حج و عمارتي در نزديكي اين بنا احداث و املاك و باغي جهت مصارف آن وقف نمود . به همين جهت اين عمارت و بناهاي وابسته وهمچنين برج مزبور به نام وي به غفاريه اشتهار يافت . گنبد غفاريه با الهام از گنبد سرخ مراغه ساخته شده و به شكل مربع آجري است كه روي سكو و بر فراز دخمه اي استوارشده است و چهار گوشه آن بوسيله ستون هاءي كه داراي تزءينات آجري است ، زينت يافته است. درگاه ورودي بنا به سمت شمال واقع شده و داراي يك طاق نماي بزرگ و دو طاق نماي باريك و بلند جنبين مي باشد .طاق نماي مركزي را تزءينات زيباي معقلي مركب از آجر و كاشيهاي الوان سياه وسفيد و فيروزه اي و دو كتيبه به خطريحان آرايش مي دهد .

كتيبه سه سطري بالاي هلال مركزي ، با اينكه آسيب فراواني ديده مع الوصف قابل قراءت است :
"امر بء نشا هذه اقبه المباركه في ايام مولانا السلطان الاعظم ظل الله في الارض ، سلطان سلاطين العرب و العجم ابو سعيد بهادر خان خلد الله ملكه"از كتيبه دو سطري بالاي درگاه جز چيز مختصري باقي نمانده و به نظر مي رسد كه كلمات (المقراك ... المالكي ، العاليو العادلي )
القاب مدفون در مقبره باشد . در اضلاع جنوبي و شرقي و غربي گنبد غفاريه هر كدام دو طاق نماءي ساخته و در هريك ازآنها كه در قاب مستطيلي شكل منقش به نقش و نگارهاءي از آجر و كاشي قرار دارد . در بالاي هلال هر يك از طاق نماها به جز كتيبه ، حاشيه اي است كه داراي سه شكل مدور حاوي دو چوگان قرينه مي باشد . با توجه به اينكه علامتمزبور موسوم به امير شمسالدين قره سنقر است ، مي توان حدس زد كه اين بنا مدفن قره سنقرالچركسي المنصوري ازامراي  ممالك مصر است كه در سال 728 هجري قمري سلطان ابوسعيد او را به خاطر جلب توجه وخشنودي الملك الناصربه دسيسه اي به قتل رساند و ضمن ابلاغ خبر در گذشت وي به سلطان مصر،امر نمود جنازه وي را در همان مقبره كهشايد خود قره سنقر در زمان حيات خود ساخته باشد دفن كنند. فضاي داخلي بنا مربع شكل و همانند بيرون اضلاع آنمتشكل از دو طاق نماي  بلند بدون تزءين و تكلف است . اين بنا هم مثل گنبد سرخ داراي گنبدي دو پوش بوده كه تمامافرو ريخته و از بين رفته است.

شماره ثبت در آثار ملی : 136
زمان ساخت : حدود قرن 6 هجری قمری
نوع کاربری : مذهبی (آرامگاه)                                                      برج مدور

برج مدور در فاصله ده متري شمال برج مادر هلاكو مقبره ديگري بنام برج مدور قرار دارد . تاريخ بناي برج طبق كتيبه كوفي آنماه رجب سال 563 هجري قمري است ليكن در مورد نام باني و مدفون داخل آن هيچگونه اطلاعي در دست نيست.بنا ظاهر ساده اي درد و از دو طبقه تشكيل يافته، سردابه واتاق فوقاني، و اگر قبري در داخل سردابه وجود داشته،به مرور زمان از بين رفته است . سر در ورودي برج مدور مانند گنبد سرخ دارا ي قاب و طاقي هلالي شكل است كه درگاه را احاطه نموده و دربالاي آن و همچنين زير طاق هلالي كتيبه اي به خط كوفي با نقش هاي پيچيده از آجر وكاشي هاي فيروزه اي به چشم مي خورد به شرح زيل:

شماره ثبت در آثار ملی : 135
زمان ساخت : سال 593 هجري قمري                                           گنبد کبود
نوع کاربری : مذهبی (آرامگاه)                                                    

در فاصله ده متري برج مدور، برج ده ضلعي بسيار زيبايي خودنمايي ميكند كه به گنبد كبود يا مقبره مادر هلاكو معروف ميباشد. برخي آنرا مربوط به دوره سلجوقي دانسته و تاريخ بناي آن را به سال 593 نسبت ميدهند. علي‌‌‌رغم شهرتي كه اين بنا به عنوان آرامگاه  مادر هلاكوخان يافته است، هيچ ارتباطي با مغول ندارد و چنانچه از كتيبه‌ها  و سنگ قبر برمي‌آيد مدفن يك مسلمان است نه يك مسيحي و از نظر تاريخي نيز به قبل از حمله مغول تعلق دارد و از طرف دیگربا توجه به اين امر كه مذهب هلاكوخان بودايي و مذهب دوقوز خاتون مادر وي مسيحي بود بنابراين انتساب اين بنا به وي بعيد مي نمايد. چنين به نظر ميرسد كه اين گنبد را در اواخر قرن ششم هجري ساخته باشند .

تاريخ احداث اين بنا مي‌بايستي در حد فاصل زماني ميان برپايي مقبره معروف به مؤمنه خاتون در نخجوان و تاريخ استيلاي هلاكوخان بر مراغه يعني بين سالهاي 582 و 656 هجري (7 – 1186  تا 9 – 1258 م‌ .) بوده باشد . قسمتي از كتيبه بالاي در عمارت و اثر باقيمانده از آن تاريخ 593 هـ. (1196 – 1197 ميلادي) را به دست مي‌دهد. بنابراين گنبد كبود حدود ده سال پس از نمونه اوليه خود يعني مقبره مؤمنه خاتون ساخته شده است و نظير آن، برجي است چند وجهي و  كشيده قامت كه هر ضلع آن با طاقنمايي مسطح و بلند آذين شده است. در قسمت فوقاني هر طاقنما سه رديف مقرنس ديده مي‌شود. كاشيهاي فيروزه‌اي،‌  تقريباً به همان ترتيبي كه بر تمام سطوح نماي خارجي ديوارها به كار رفته اين قسمت را نيز آذين كرده است.

گنبد كبود از نظر تركيب كلي مشابه ساير مزارهاي موجود در مراغه است، به اين معني كه مركب از شبستاني است مرتفع بر  زيربنايي كه از سنگ ساخته شده و سردابي در ميان دارد
كتيبه‌اي كه داخل شبستان بالايي، گلوگاه گنبد را دور مي‌زند به خط ريحان بر نوار پهني از گچ سفيد گچبري شده است.  در سرداب عمارت سنگ يكپارچه‌اي وجود دارد كه در ديوار ساختمان كار گذاشته شده و متعلق به ساختمان اوليه است. بر اين سنگ يكپارچه سنگ قبري تكيه داشته كه در حال حاضر وجود ندارد. بر سنگ موجود آرابسكهايي با غناي بسيار و يك كتيبه حك شده
اين گنبد برجي است ده ضلعي كه زواياي ده گانه آن ستوني مدور با تزئينات تخميري تعبيه شده كه تا زير طاق هاي موجود ادامه مي يابد. زير قوس طاق نماها با سه رديف مقرنس ساده و تزئينات پركار معقلي زيبا يافته است. پلان داخلي بنا به صورت ده ضلعي است كه هر ضلع آن۶/۲ متر و مشتمل بر طاق نماي بلند ميباشد. در زير گنبد يك حاشيه از كتيبه گچبري به چشم ميخورد كه اطراف مقبره را دور ميزند. اين كتيبه به خط نسخ ميباشد و قسمتي از آيه اول سوره ۶۷ قرآن مجيد را بر آن نوشته اند. تمام فضاي داخلي مقبره با گچبري و نقاشي و كتيبه ها مزين بوده كه قسمت اعظم آن از بين رفته، فقط آثار كمي از تزئينات برجاي مانده است .
در زير طاق اصلي ، سردابه برج قرار دارد كه در ديوار جنوبي آن كتيبه اي وجود دارد كه آيه ۲۶و ۲۷ سوره ۵۵ را بر آن گچبري كرده اند.

منبع: آثار ايران – آندره گدار و www.heydarbaba.org

شماره ثبت در آثار ملی : 134
زمان ساخت : سال 542 هجری قمری
نوع کاربری : مذهبی (آرامگاه)

قديمي‌ترين مزار از پنج مزار بزرگ موجود در مراغه گنبد سرخ است كه در آذربايجان بيشتر به گنبد قرمز شهرت دارد.گنبد سرخ در قسمت جنوب غربي مراغه ،  واقع مي باشد . نام باني بنا و تاريخ احداث آنرا مي توان از كتيبه جبهه شمالي و نام  سازنده آن را از كتيبه غربي ملاحظه نمود .آنچه از اين كتيبه ها مستفاد مي گردد ، بناي گنبد سرخ در سال542 هجري به دستور عبدالعزيز بن محمودبن سعد رئیس آذربايجان (اين شخص يكي از اميران سلسله كوچك احمديلي است كه در اين عصر بر مراغه حكمراني داشتند و هميشه مدعي حكومت تبريز نيز بوده‌اند. علي‌رغم آن كه اين خاندان بسيار گمنام است،‌ مي‌دانيم كه در سال 542 بزرگ اين خاندان يعني «حاكم مراغه»، آق‌سنقر دوم بوده است.) و بوسيله بني بكرمحمد بن بندان بن المحسن معمار ساخته شده است . در حال حاضر علي‌رغم وجود كتيبه‌هاي خوانا، كسي كه در مقبره سرخ دفن شده بر ما ناشناخته است.به طور كلي گنبد مزبور بناءياست مربع شكل متشكل از سردابه واتاق فوقاني و اتاق اصلي كه بر روي سكوي سنگي قرار دارد و بوسيله هفت رديف پله مي توانبه آن دسترسي يا فت . پنج پله درجلوي سكو واقع اند وپله ششم و هفتم جزآستانه درگاه محسوب مي شوند . دخمهيا سردابه در ميان سكو واقع شده و از جبهه شرقي مي توان به آن راه يا فت . سقف سردابه برروي ديوارهاي جانبي و ستون مربع شكلي كه دروسط دخمه قرار دارد استوار شده است .

ورودي گنبد سرخ كه به سوي شمال با زمي شود و شامل درگاه بلند و زيبايي است كه آجركاري پر نقش و نگار ظريفي همراه با كاشي هاي فيروزه اي كه تازه در معماري سلجوقي متداول گشته بود زينت يافته است. اطراف اين آجركاري راكتيبه اي به خط كوفي احاطه نموده كه متن آن چنين است : "امربينا هذه القبه الامير الرءيس العالم فخرالدين عمادالاسلام قوام آذربايجان ابوالعز عبدالعزيز بن محمود بن سعد يديمالله علاه "بربالاي آن كتيبه اي افقي به خط كوفي مشاهده مي شود كه متضمن تاريخ بناي كتيبه مي باشد :